خطه رشتخوار

شهرستان رشتخوار با گستردگی 4360 کیلومتر مربع وسعت و مرکزیت شهری به همین نام با دو بخش مرکزی و جنگل از شمال و شمال شرقی و غربی به تربت حیدریه و از جنوب غربی و جنوب به گناباد و از شرق و جنوب شرقی به خواف محدود می شود.
ارتفاع این شهرستان از سطح دریاهای آزاد 1140 متر است. شهرستان رشتخوار دارای 2172 هکتار زمین های عرصه جنگلی و 5 هکتار فضای سبز می باشد . در شهرستان رشتخوار پرورش دام ، زنبور عسل و کرم ابریشم رواج دارد و با حفر بالغ بر 100 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق توانسته اند انواع محصولات مختلف زراعی را نیز در منطقه کشت نمایند . این شهرستان دارای آب و هوای خشک و کویری بوده و فاصله آن با مرکز استان خراسان رضوی حدوداً 200 کیلو متر است.

منابع موثق از جمله کشفیات و بررسی های باستان شناسی موید وجود زیستگاههای انسانی در این ناحیه از دورانهای ما قبل تاریخ و تاریخی است . بدون تردید سرزمین رشتخوار در دوران حیات خود همواره مسکن و مأوای ساکنین این منطقه بوده است . از جمله آثار برجای مانده در مناطق مختلف آن از دوره خوارزمشاهیان، تیموریان و صفویه بر رونق و آبادی این ناحیه در آن روزگار صحه می گذارد . علاوه بر آن رشتخوار در سده های دوازدهم و سیزدهم هجری نیز به دلیل توجه حاکم وقت سلطان علی خان قرائی در زمره مناطق آباد خراسان به شمار می رفت. 

در 25 کیلومتری جاده آسفالته تربت حیدریه به خواف نزدیک به روستای سنگان رشتخوار ، بقایای مسجد و مزار رکن الدین محمود سنجانی (593-478 هـ..ق) جلب نظر می کند . وی از اولیاء و رهبران مسلک عرفان در سده ششم هجری است . مجموعه معماری بر جای مانده مشتمل بر دو بنا است که در ضلع شرقی مسجد و در ضلع غربی مزار شاه سنجان قرار دارد . از بنای مسجد تنها یک ایوان وسیع بر جای مانده است . بنای مزار نیز با پوششی گنبدی بر ساقه ای هشت ضلعی استوار بوده است . بر اساس ابنیه به سده نهم هجری می رسد.

مسجد جامع رشتخوار :

بقایای این مسجد در جنوب شرقی رشتخوار واقع شده است . اگر چه برخی بنای مزبور را خانقاه نیز نامیده اند با این وجود با توجه به یافته ها از کاوشهای باستان شناسی مسلم است که بنای مزبور مسجد و یا مسجد- مدرسه ای دو ایوانی است.

شالوده بنا احتمالاً در دوران خوارزمشاهیان ریخته شده و در دوران تیموری مرمت گردیده است. اما امروزه مسجد جامع رشتخوار مشتمل بر یک ایوان و شبستانی به انضمام محراب در گوشه جنوب غربی آن است . آثار کتیبه ای نیز بر ساقه گنبد دیده می شود.

شهر تاریخی جیزد :

بقایای محوطه جیزد در جنوب روستای اکبر آباد در 12 کیلومتری جاده رشتخوار به خواف قرار دارد . بقایای این شهر در محل به قلعه کهنه جیج مشهور بوده و در حقیقت همان شهر جیزد است که بنا بر نوشته فصیحی خوافی در زلزله مهیب سال 737 هجری ویران شد . امروزه از خیل ابنیه شهر جیزد تنها تپه ماهورها ، بخشی از ارگ و حصار شهر و برجهای پیرامون با وسعت سه کیلومتر بر جای مانده است همچنین بر پیرامون این شهر خندقی نیز حفر شده است.

مزار سید قوام الدین :

در فاصله یک کیلومتری شمال غرب روستای سید قوام الدین و به فاصله 20 کیلومتری شهر رشتخوار مزار منسوب به سید قوام الدین قرار دارد . به باور اهالی این شخصیت از نوادگان امام موسی به جعفر (ع) است . این بنا در قرن نهم هجری بنیان گردیده و در دوره های پس از آن بازسازی شده است . بنای اولیه مزار با طرح و نقشه ای چهارضلعی دارای گنبدی زیبا به انضمام دو نورگیر و ایوان با دو غرفه و آراستگی های آن در جلوی این فضا می باشد.

 مزار شیخ امان قلی:

 مزار شیخ امان قلی با فاصله کمی از روستای سنگان رشتخوار و در چند متری ضلع شمالی سنجان واقع شده است.

شیخ امان قلی یکی از عرفای زمان خویش بوده و از آن جا که پیروزی نادرشاه را در حمله به هرات پیش بینی می کند . پس از بازگشت نادر و مطلع شدن از مرگش دستور ساخت مزاری برای وی را صادر می نماید . مزار شیخ بنایی است با نمای خارجی هشت ضلعی که گنبد آن فرو ریخته است . هشت ایوانچه با ابعاد متفاوت پیرامون بنا را فرا گرفته است . تزئینات این بنا با استفاده از عناصر تزئینی آجرکاری آراسته شده است.

 خانه قدیمی قرایی:

خانه حاجی خان یاور حاکم رشتخوار در داخل شهر و در خیابان امام خمینی شمالی واقع شده است . این سکونت گاه با وسعت 2200 مترمربع با توجه به کتیبه آن در دوره قاجار و به سال 1344 هـ . ق ساخته شده و مشتمل بر ایوانی با شش ستون ، تزئینات کاشیکاری و آجرکاری است که از جلوه ای خاص برخوردارند. فضای پیرامون حیاط مرکزی به اتاق با شومینه های زیبای گچی، مطبخ ، انباری و ... اختصاص یافته است.

تفرجگاه گرماب :

 این مکان با طبیعتی زیبا در 25 کیلومتری روستای سعادت آباد دارای آبشاری خروشان با درختان پسته کوهی، زرشک ، چنار کوهستان ، بلوط ، چشمه های آب گرم معدنی ، گذرهای پرپیچ و خم در دل نهرهای آب زلال و گواراست . مزار پیریاهو از سالکان طریقت و تصوف در بلندترین نقطه کوه و نزدیک به چشمه های آبگرم قرار دارد که هر ساله پذیرای خیل ارادتمندان وی می باشد.

 پل سالار :

از جمله ابنیه تاریخی شهرستان رشتخوار پلی آجری است که در 20 کیلومتری جاده تربت حیدریه به رشتخوار واقع شده و از یادگارهای معماری دوره قاجار می باشد . این اثر در گذشته محل عبور و تردد از رودخانه کال سالار بوده است . اما امروزه این رودخانه خشک شده و تنها در مواقعی آب در آن جریان دارد. بنابر شواهد موجود پل سالار به سعی و اهتمام حسن سالارخان یاور بنیان گردیده است.

قلعه کریم آباد :

بنای تاریخی قلعه کریم آباد در 6 کیلومتری جنوب شهر رشتخوار قرار دارد . این قلعه در دوره قاجار بنیان گردیده و بنای آن مشخص نیست . نمای بیرونی این اثر مشتمل بر 4 برج مستحکم بوده و تاسیسات و ابنیه فضای داخلی آن نیز سالم است.

ورودی قلعه بسیار ساده و تعدادی از اتاقهای موجود در آن آراسته به تزئینات رسمی بندی ، گچی و نقاشی روی گچ می باشد.

آب انبار بزرگ مرکزی جنگل :

این سازه آبی که در بخش جنگل از توابع رشتخوار و به فاصله 90 کیلومتری از آن واقع است شامل مخزن آجری بزرگ با عمیق زیاد می باشد که به دلیل گنجایش بسیار آب در آن به آب انبار مرکزی معروف گردیده است. ورودی این بنا مسدود شده اما در گذشته فضای معماری آن مشتمل بر پلکان و پاشیر نیز بوده است. این آب انبار مزبور از یادگارهای قاجار در رشتخوار است.

آب انبار اکبرآباد :

این بنا در بخش مرکزی و در دهستان رشتخوار به فاصله 13 کیلومتری جنوب شرقی شهر رشتخوار واقع شده است . در جوار روستای اکبرآباد آب انباری وجود دارد که منتسب به دوره قاجاری می باشد . آب انبار اکبرآباد شامل فضایی گنبدوار روی مخزن و فضای منتهی به پاشیر می باشد.

مخزن این آب انبار شامل استوانه ای بزرگ به قطر تقریباً 10 تا 12 متر با پوشش آجر فرش و دارای دو ورودی است.

مناظر طبیعی سد شهید یعقوبی :

این سد بر روی رودخانه کال سالار ساخته شده و هدف از ایجاد آن توسعه و بهبود کشاورزی در اراضی پائین دست سد و هم چنین مهار سیلاب رودخانه کال سالار بوده است . این سازه از نظر ساختار از نوع خاکی – سنگ ریزه ای با هسته رسی است.

وجود این سازه و فراوانی آب سبب پراکنش درختان – درختچه ها و گیاهان مختلف در این منطقه گردیده که با این وضعیت گردشگران بسیاری بعنوان تفرجگاه از این مکان و طبیعت زیبای آن بهره می برند.

دره ییلاقی زیر غرقاب :

دره ییلاقی زیر غرقاب تقریباً در فاصله تقریبی 8 کیلومتری شمال شهر رشتخوار واقع شده است . این ناحیه کوهستانی و کوهپایه ای دارای آب و هوایی مطلوب و مفرح است که وردخانه ای فصلی در فصول گرم سال باعث طراوت هوای آن می شود.

آب و هوای مناسب این ناحیه را از پوشش متنوعی از جمله گیاهان خودرو باغات میوه و درختان غیرمثمر سرشار کرده است. مناظر طبیعی دره ییلاقی زیر غرقاب چشم اندازهایی را بوجود آورده که توجه گردشگران را به خود جلب می نماید.

صنایع دستی و هنرهای سنتی رشتخوار :

در شهرستان رشتخوار انواع مختلفی از هنرهای سنتی و صنایع دستی تولید می شود که غالباً در کارگاههای کوچک و مجموعه های تولید روستایی بوجود می آیند.

از مهمترین این تولیدات دستی و بومی می توان به بافت فرش های دستباف ، گلیم های منقوش و الوان ، انواع فرآورده های نمدی نظیر زیرانداز ، کلاه ، بالاپوش اشاره نمود . همچنین فرت بافی و جاجیم بافی نیز یکی دیگر از تولیدات دستی حائز اهمیت در این شهرستان به شمار می رود.

مزار شیخ ابدال :

مزار شیخ ابدال در روستایی به همین نام و در فاصله تقریبی 20 کیلومتری شمال شهر واقع گردیده است . معماری این بنا موید احداث آن در قرن نهم و مقارن با دوران فرمانروایی تیموریان می باشد. این بنا بیشتر شبیه مسجدی کوچک می باشد که در میان آن صندوقی از آجر و سنگ ایجاد گردیده است. مزار شیخ ابدال بنایی سنگی و آجری با نقشه ای چهارطاقی است.

سوغات سفر :

روی هم رفته در این شهرستان سوغات و ره آوردی که از اشتهار بسیاری برخوردار باشد وجود ندارد ، اما قالیچه های پرنقش و نگار با رنگهای روشن که در این ناحیه بافته می شوند می توانند بهترین ارمغان سفر به رشتخوار باشند.

بافت های ابریشمین برای تهیه البسه الوان و سایر بافته های نخی که از آنان روسری های نازک ، حوله های نخی و بقچه های زیبا تولید می شوند قادرند زمینه ابتیاع سوغات برای گردشگران در این شهرستان را برآورده نمایند